Διαμεσολάβηση ως τρόπος επίλυσης ναυτιλιακών διαφορών, δίλημμα ή όφελος;

H Bικτώρια Δ. Λιούτα είναι Νομικός, Διαμεσολαβήτρια και Εκπαιδεύτρια Διαμεσολαβητών, Διεθνής Διαιτητής, Συνεργάτης του CIΑrb, Διαπραγματεύτρια και έχει Μεταπτυχιακό στο Ναυτικό Δίκαιο.

Έχει εργαστεί στον τομέα της ναυτιλίας και διοικεί εταιρεία στον κλάδο των ναυτικών ασφαλίσεων και νομικών απαιτήσεων. Έχει παραστεί ως Νομική Σύμβουλος με πελάτες σε εμπορικές, επιχειρηματικές και ναυτιλιακές διαμεσολαβήσεις καθώς και διαιτησίες σε όλο τον κόσμο. Έχει συμμετάσχει και διαπιστευθεί στο πρόγραμμα «Advanced and Multi-Party Mediation» στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και σε προγράμματα σε «Διαπραγματεύσεις», «Διαμεσολάβηση» και «Διεθνή Διαιτησία» στο Λονδίνο. Εκπαιδεύει Διαμεσολαβητές στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Διαμεσολάβησης του Καναδά (ΙΜC- Institute of Mediation in Canada) σε πρόγραμμα Βασικής Εκπαίδευσης Διαμεσολαβητών και σε μεταπτυχιακά προγράμματα στην εργασιακή, οικογενειακή, ναυτιλιακή και εμπορική Διαμεσολάβηση. Είναι μέλος Ελληνικών και Διεθνών Οργανισμών Διαμεσολάβησης και Διαιτησίας και συμμετέχει ως «κριτής» στο Διεθνή Διαγωνισμό Διαμεσολάβησης του «Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου» (ΙCC).

ΝΑΥΣ: Ας ξεκινήσουμε με το βασικό ερώτημα, τι ακριβώς είναι η διαμεσολάβηση γενικότερα, πότε ξεκίνησε να εφαρμόζεται ως πρακτική και πόσο διαδεδομένη είναι σήμερα;

Β. Λ. : Η Διαμεσολάβηση είναι το μέλλον στις εναλλακτικές μεθόδους επίλυσης διαφορών. Πρόκειται για επιβοηθούμενη διαπραγμάτευση από τρίτο ειδικά εκπαιδευμένο πρόσωπο, τον/την διαμεσολαβητή/τρια, δύο ή περισσότερων πλευρών που είναι σε σύγκρουση. Η Διαμεσολάβηση λειτουργεί παγκοσμίως πολλά χρόνια, και στην Ελλάδα ενσωματώθηκε στο νομικό σύστημα από το 2010 με νόμο ο οποίος έχει τροποποιηθεί με το Ν. 4640/2019 και συμπεριλαμβάνει την Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία γνωριμίας του θεσμού στους πολίτες και δικηγόρους.

Είναι ευρέως διαδεδομένη διαδικασία η οποία βασίζεται στην ελεύθερη βούληση των μερών να αποφασίσουν οι ίδιοι για τα θέματα που τους απασχολούν, σε αντίθεση με άλλες διαδικασίες στις οποίες ο τρίτος αποφασίζει βάσει νόμου με απόφαση δεσμευτική για τα μέρη. Είναι εθελοντική διαδικασία και καθαρά εμπιστευτική καθώς δεν χρησιμοποιείται καμία πληροφορία που ανταλλάσσουν τα μέρη σε οιεσδήποτε άλλες ενέργειες αποφασίσουν στο μέλλον σε περίπτωση που δεν επιλύσουν τη διαφορά τους. Το ασφαλές και εμπιστευτικό περιβάλλον της διαμεσολάβησης δίνει την ευκαιρία στα μέρη να αναπτύξουν τις απόψεις τους, να συμμετέχουν ενεργά οι ίδιοι, να επαναπροσδιορίζουν τις ανάγκες τους και προτεραιότητές τους, να προσπαθούν να αντιληφθούν το πραγματικό συμφέρον τους, να μην συμβιβάζονται αλλά να δίνουν αξία στη συζήτηση για τα θέματά τους.

Σκοπός της διαμεσολάβησης είναι να βοηθηθούν τα μέρη στις συζητήσεις και διαπραγματεύσεις τους καθώς έχουν διακόψει την επικοινωνία και προχωρούν σε μία μόνο οδό, τη Διαιτησία ή τα Δικαστήρια, καταλήγοντας σε ένα νικητή και έναν ηττημένο, ενώ το αποτέλεσμα της διαμεσολάβησης έχει δύο νικητές ως επίλυση των θεμάτων που πραγματικά έχουν ανάγκη και όχι απαραίτητα όλων αυτών που απαιτούν.
Η δύναμη της διαμεσολάβησης αποδεικνύεται από την επιτυχία της ακόμη κι αν οι διαπραγματεύσεις των μερών έχουν έρθει σε αδιέξοδο εκτός και αν χρειάζεται
δεδικασμένο ή απαραίτητα μέτρα για την προστασία της περιουσίας. Τα πλεονεκτήματά της είναι η ευελιξία της διαδικασίας, ο σύντομος χρόνος επίλυσης διαφορών, διατήρηση επαγγελματικών σχέσεων ιδιαίτερα σε εποχές οικονομικών δυσκολιών στην ναυτιλία.

ΝΑΥΣ: Νομίζω ότι πολλοί είναι εκείνοι που θα αναρωτιόνται γιατί χρειάζεται η διαμεσολάβηση στον χώρο της ναυτιλίας;

Β. Λ. : Η Διαμεσολάβηση δεν είναι, ακόμη, η πρώτη προτίμηση των μερών στην ναυτιλία για επίλυση των διαφορών τους. Η ναυτιλία λειτουργεί ιστορικά σε προκαθορισμένα έως σήμερα πλαίσια διαιτησίας που προβλέπεται σε προϋπάρχουσες ρήτρες ναυτιλιακών συμβάσεων. Η διαιτησία λειτουργεί για πολλά χρόνια και είναι αποδεκτή μέθοδος στους ναυτιλιακούς κύκλους ως γρήγορη και ευέλικτη διαδικασία. Η διαφορά με την διαμεσολάβηση είναι ότι οι διαιτητές αποφασίζουν με βάση το «Νόμο», βασίζεται σε έγγραφα κυρίως, τα μέρη δεν ακούγονται παρά μόνο μέσω των δικηγόρων τους, και οι διαιτητές αποφασίζουν τελικά δεσμευτικά υπέρ της μίας ή άλλης πλευράς. Βασικές διαφορές με τη διαμεσολάβηση, η οποία λειτουργεί μεν σε πλαίσιο νόμου αλλά δεν είναι νομική διαδικασία, είναι ότι τα ίδια τα μέρη είναι οι πρωταγωνιστές της διαδικασίας και οι ίδιοι «αρχιτέκτονες» του μέλλοντός τους, όπως συνηθίζω να αναφέρω στις διαμεσολαβήσεις που ενεργώ.

Η Διαμεσολάβηση δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη διαιτησία ή δικαστήρια εφόσον η διαδικασία δεν μπορεί να αρχίσει αν τα μέρη δεν το θέλουν ή είναι αποφασισμένα να μην συζητούν. Η Διαμεσολάβηση δεν συστήνεται σε όλες τις υποθέσεις, όπως και η διαιτησία ή τα δικαστήρια δεν είναι για όλες τις υποθέσεις.

Με την ταχύτητα της τεχνολογίας και την ανάγκη διατήρησης σχέσεων σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες στην ναυτιλία, είναι απαραίτητο τα μέρη να διατηρήσουν εμπορικές συνεργασίες και συνέχιση εμπορικών συμφωνιών. Το Διεθνές Κέντρο Διαμεσολάβησης CEDR στην Αγγλία στο οποίο ενεργώ ως διαμεσολαβήτρια από το 2011 ενημερώνει για 89% αποτελεσματικές διαμεσολαβήσεις σε εμπορικές διαφορές. Τα μέρη είναι θετικά στην γρήγορη επίλυση πλέον οιασδήποτε διαφοράς τους σε σχέση με κοστοβόρα δικαστηριακή ή διαιτητική πρακτική και έξοδα τα οποία συνήθως δεν αποζημιώνονται.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία διαμεσολάβηση με διεθνή μέρη διαφορετικής κουλτούρας, ρώτησα την μία πλευρά τι ακριβώς επιθυμεί στη διαμεσολάβηση και η απάντηση ήταν «την ησυχία μου» από το άγχος και το κόστος της διένεξης.
Η διαμεσολάβηση είναι πιο γρήγορη διαδικασία από άλλες μεθόδους επίλυσης διαφορών, με λιγότερο κόστος, με πρωταγωνιστές τα ίδια τα μέρη, με εμπιστευτικότητα σε όσα λέγονται ή προκύπτουν κατά τη διάρκειά της, μη δεσμευτική παρά μόνον όταν υπογραφεί η συμφωνία των μερών και δεν είναι εμπόδιο στη διαιτησία ή δικαστήρια.
Η Διαμεσολάβηση είναι ευκαιρία για τα ίδια τα μέρη να αποφασίσουν οι ίδιοι πώς θέλουν να είναι η σχέση τους στο μέλλον.

ΝΑΥΣ: Ποιες είναι οι υποθέσεις αυτές που είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η διαμεσολάβηση στον χώρο πάντα της ναυτιλίας;

Β. Λ. : Οι υποθέσεις που μπορούν να αναφερθούν στη διαμεσολάβηση είναι διαφορές κάτω από ναυλοσύμφωνα, συμβάσεις πληρωμάτων, ασφάλειες πλοίων, κατασκευαστικά συμβόλαια, επισκευές, πετρελεύσεις, συγχωνεύσεις ναυτιλιακών εταιρειών, αγοραπωλησίες πλοίων, και άλλες. Συνήθως η διαμεσολάβηση γίνεται ως shuttle mediation όπου η διαμεσολαβήτρια πηγαίνει από την μία στην άλλη πλευρά διατηρώντας τις Αρχές και όρια του ρόλου της αλλά και της διαμεσολάβησης προσπαθώντας να βοηθήσει τα μέρη να επικοινωνήσουν και να σκεφτούν τους τρόπους που μπορούν να λύσουν οι ίδιοι τα θέματά τους.

ΝΑΥΣ: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δια/των στις ναυτιλιακές υποθέσεις;

Β. Λ. : Τα χαρακτηριστικά των διαμεσολαβητών είναι σημαντικός παράγοντας βοήθειας στα μέρη να κατανοήσουν τις απόψεις ο ένας του άλλου και προχωρήσουν στις επιλογές τους και εναλλακτικές. Οι διαμεσολαβητές χρειάζεται να έχουν πολλά χρόνια εκπαίδευση και εμπειρία στην επίλυση διαφορών, να είναι εξοικειωμένοι με τη διαχείριση ναυτιλιακών συγκρούσεων, να έχουν σεβασμό στη διαφορετικότητα της κουλτούρας και διεθνών πλευρών, υπομονή και αποφασιστικότητα ώστε να συνεχίζεται ο διάλογος των μερών, σαφήνεια του ρόλου τους και της διαδικασίας, να γνωρίζουν διαχείριση ρίσκου, να εστιάζουν στο μέλλον της σχέσης και διατήρηση επαγγελματικών σχέσεων εφόσον τα μέρη επιθυμούν, αλλά και της εμπορικής και οικονομικής προόδου των μερών.

Η Διαμεσολάβηση δεν είναι εύκολη επιλογή. Δύσκολες διαπραγματεύσεις εξελίσσονται μεταξύ των μερών και η παρουσία διαμεσολαβήτριας αλλάζει τη δυναμική στην διαπραγμάτευση των μερών. Η Διαμεσολαβήτρια έχει όχι μόνο ικανές γνώσεις και επικοινωνιακές δεξιότητες αλλά παραμένει ουδέτερη και αμερόληπτη και βοηθά τα μέρη να προχωρούν τη συζήτησή τους. Ακόμη, οι δικηγόροι είναι απαραίτητοι και η παρουσία τους στη διαδικασία υποχρεωτική και βοηθούν τα μέρη στα δικαιώματά τους και υποχρεώσεις τους σχετικά με την πρόοδο της συζήτησης.

ΝΑΥΣ: Ποιο είναι σήμερα το πλαίσιο της διαμεσολάβησης για την ναυτιλία;

Β. Λ. : Ρήτρες διαμεσολάβησης έχουν πλέον ενσωματωθεί σε προκαθορισμένα συμβόλαια όπως το LOF 2000 για τις ναυαγιαιρέσεις, BIMCO Ship Repair Contract και συνεχίζεται η ενσωμάτωση ρήτρας διαμεσολάβησης σε άλλες συμβάσεις. Το Joint Hull Committee στο Λονδίνο αποφάσισε το Νοέμβριο 2002 νέες ρήτρες και ενσωματώθηκε η ρήτρα 53 κατά την οποία οι ασφαλιστές προτιμούν τη διαμεσολάβηση με πλοιοκτήτες ως εναλλακτική μέθοδο επίλυσης διαφορών. Το LMAA το οποίο έχει επίσης ενσωματώσει την διαμεσολάβηση στο κανονιστικό πλαίσιο του Οργανισμού με πρόβλεψη επιδίκασης εξόδων στα μέρη που δεν αναφέρονται πρώτα στη διαμεσολάβηση εφόσον το έχουν συμφωνήσει.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ρήτρα σε συμβόλαια με διεθνή εμπορικό ναυλωτή (Cargill) στα οποία αναφέρονται οι διενέξεις πρώτα σε διαμεσολάβηση. Επίσης σύμφωνα με την απόφαση των Ηνωμένων Εθνών στις Διεθνείς Συμφωνίες ως αποτέλεσμα στη Διαμεσολάβηση (UNCITRAL on International Settlement Agreements resulting from Mediation) το 2016, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση από το 1966 για ενιαίους διεθνείς κανόνες και νόμους στη διεθνή ναυτιλία, δόθηκε έμφαση στα συμφέροντα των μερών και στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, και αναγνωρίζεται η σημασία της διαμεσολάβησης ως μέθοδος επίλυσης διαφορών που προκύπτουν από διεθνείς εμπορικές συνεργασίες και θα συμβάλει σε αρμονικές οικονομικά σχέσεις ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης ή ύφεσης.

Μελλοντικές αλλαγές προβλέπονται και σε άλλες ναυτικές συμβάσεις και πολλά διαφορετικά νομικά πλαίσια της ναυτιλίας στηρίζουν την διαμεσολάβηση.

ΝΑΥΣ: Τι είναι το ADR και ποια η σημασία για την ανάπτυξη του θεσμού στην Ελλάδα όταν άλλα ναυτιλιακά κέντρα έχουν ήδη αναπτύξει ADR; Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα από τις εκπαιδεύσεις που κάνετε;

Β. Λ. : Η Ελλάδα είναι στις χώρες εκείνες που η ίδια η κουλτούρα επιτρέπει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των διαμεσολαβητών απαραίτητων στην επίλυση διαφορών. Από την εκπαίδευσή μου στην Αμερική, σε μία χώρα όπου η διαμεσολάβηση λειτουργεί εδώ και 40 χρόνια σε εμπορικές κα άλλες υποθέσεις, θυμάμαι οτι οι ειδικοί και έμπειροι καθηγητές/διαμεσολαβητές αναφερόντουσαν σε μεθόδους διδασκαλίας του Σωκράτη (μαιευτική) στην αρχαία Ελλάδα και στις ιδιαίτερες δεξιότητες που μπορούν οι διαμεσολαβητές να αναπτύξουν βάσει και των Αρχών της ελεύθερης βούλησης των μερών και της απόφασής τους για επίλυση των διαφορών τους. Η Ελλάδα είναι ένα από τα πιο σημαντικά, αν όχι το πιο σημαντικό, ναυτιλιακό κέντρο παγκοσμίως και οφείλει να χρησιμοποιεί και διδάσκει την διαμεσολάβηση σε όλες τις άλλες χώρες.

Το ADR έχει αναπτυχθεί πλέον σε άλλα ναυτιλιακά κέντρα όταν η Ελλάδα χρειάζεται ακόμη χρόνο να ενσωματώσει τη διαμεσολάβηση στις μεθόδους επίλυσης διαφορών. Οι άνθρωποι που εργάζονται στις ασφάλειες πλοίων, στα πληρώματα, στις επισκευές, στην πρακτόρευση, στην ναύλωση, στις κατασκευές πλοίων, στα πετρέλαια και σε άλλους τομείς της ναυτιλίας χρειάζεται να γνωρίζουν τι είναι η διαμεσολάβηση και πώς λειτουργεί ώστε να την επιλέγουν σε διαφορές που μπορούν να αναφερθούν στη μέθοδο αυτή. Οι δικηγόροι επίσης χρειάζεται να γνωρίσουν τη διαδικασία καθώς και οι ειδικοί στα διαχείριση ναυτιλιακών απαιτήσεων (claims). Ήδη κάποια από τα γνωστά P&I Clubs προτιμούν και συστήνουν στα μέλη τους τη διαμεσολάβηση σε πολλές ναυτιλιακές υποθέσεις των μελών τους.

Χρειάζεται η ναυτιλιακή κοινότητα στην Ελλάδα να γνωρίσει οτι το ADR δεν σημαίνει μόνο «Alternative Dispute Resolution” αλλά “Adequate Dispute Resolution”, όπως αναφέρουν πολλοί ειδικοί διαμεσολαβητές σε ναυτιλιακά θέματα. Εξάλλου η πρόσφατη Διεθνής Σύμβαση Σιγκαπούρης για την εκτελεστότητα των αποφάσεων στη διαμεσολάβηση (Singapore Mediation Convention in 2019) προβλέπει οτι το αποτέλεσμα συμφωνιών που προκύπτουν στη διαμεσολάβηση μπορούν να υπάγονται στο ειδικό πλαίσιο άμεσης εκτελεστότητας σε διασυνοριακές διαφορές στις χώρες που υιοθετούν και ενσωματώνουν την Σύμβαση στο νομικό τους πλαίσιο. Ήδη 35 χώρες και κυβερνήσεις παγκοσμίως έχουν προσυπογράψει την Σύμβαση και οι συμφωνίες από την διαδικασία της διαμεσολάβησης εκτελούνται ως οι αποφάσεις στη διαιτησία.

Η εκπαίδευση νέων σε κολλέγια και Πανεπιστήμια είναι ένας τρόπος προετοιμασίας της επόμενης γενιάς και γνωριμίας του θεσμού στο ευρύ κοινό. Η ΑΣΟΕ με φιλοξενεί στο μεταπτυχιακό ναυτιλιακό πρόγραμμα, το οποίο είναι διεθνώς αναγνωρισμένο, ως εισηγήτρια σε ειδικό σεμινάριο σχετικά με τη διαμεσολάβηση σε ναυτιλιακές υποθέσεις και είναι χαρακτηριστικό πώς λειτουργούν και συμπεριφέρονται οι διαφορετικές κουλτούρες των σπουδαστών από όλο τον κόσμο σε σενάρια πραγματικών υποθέσεων, και πώς διαχειρίζονται την επίλυση διαφορών σε σχέση με τη διατήρηση των επαγγελματικών και οικομικών σχέσεων.

Είναι υποχρέωσή μας να διδάξουμε τον κόσμο με τον πλούτο των δεξιοτήτων μας στην Ελλάδα ως διαμεσολαβητές και η ναυτιλιακή κοινότητα να αναπτύξει και χρησιμοποιεί την διαμεσολάβηση στην Ελλάδα ως παράδειγμα για επίλυση διαφορών στην διεθνή ναυτιλία.

ΝΑΥΣ: Τελικά η διαμεσολάβηση είναι δίλημμα ή όφελος;

Β. Λ. : Η Διαμεσολάβηση είναι πραγματική ευκαιρία και όφελος για την ναυτιλία και την επίλυση ναυτιλιακών υποθέσεων. Δεν είναι εύκολη επιλογή και δεν είναι πανάκεια σε όλες τις υποθέσεις. Όμως η ναυτιλία χρειάζεται να κατανοήσει το οφέλη της.

Το προσωπικό μήνυμα είναι απλό: να δοθεί η ευκαιρία στη διαμεσολάβηση, να αποφεύγονται τα τεράστια έξοδα δίκης στην οποία υπάρχει ένα αποτέλεσμα δεσμευτικό βάσει νόμου και με αβεβαιότητα εκτελεστότητας της απόφασης.

Η Διαμεσολάβηση είναι λύση πολιτισμού και δανείζομαι ρήση του Einstein:
“peace cannot be kept by force; it can only be achieved by understanding”

Η Διαμεσολάβηση είναι πρόοδος!