Προοπτικές για τη ναυτική διαιτησία στην Ελλάδα

Η σύγχρονη τάση σε όλους τους τομείς της εμπορικής δραστηριότητας προς τις εναλλακτικές μορφές λύσης των διαφορών συνεχώς αυξάνεται, αλλά οι ασχολούμενοι με τη ναυτιλία έλυναν πάντοτε τις διαφορές τους με διαιτησία, διότι η ναυτιλία, από τη φύση της, έχοντας διεθνή χαρακτήρα, δημιουργεί τις αντικειμενικές προϋποθέσεις απομάκρυνσης από τα εθνικά δίκαια και τα αντίστοιχα κρατικά δικαστήρια. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (πλέον του 80%) οι ναυτικές διαιτησίες διεξάγονται στο Λονδίνο και μεταξύ αυτών εκείνες που αφορούν σε ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα καταλήγουν σχεδόν αποκλειστικά εκεί. Οι λόγοι για τους οποίους το Λονδίνο συγκεντρώνει τόσο μεγάλο αριθμό διαιτησιών είναι:

• Η μακροχρόνια δικαιοδοτική παράδοση,που αποκτήθηκε τόσο χάρη στη σταθερότητα του δικαίου όσο και στο υψηλό επίπεδο των νομικών υπηρεσιών που προσέφερε ανέκαθεν η Αγγλία.
• Η εντυπωσιακή διάδοση της αγγλικής γλώσσας ως κοινού μέσου συνεννόησης μεταξύ των συναλλασσομένων.
• Η παροχή ναυτιλιακών υπηρεσιών από διεθνή ναυτιλιακά κέντρα, κυρίως το City του Λονδίνου, υποβάλλει στους Έλληνες εφοπλιστές, μεταξύ άλλων, να αποδέχονται τους αγγλικούς θεσμούς απονομής δικαιοσύνης για κάθε διαφορά που θα προκύψει από τις συμβάσεις που καταρτίζουν μαζί τους ή για λογαριασμό τους, ή όποτε ενεργούν ως νομικοί ή τεχνικοί σύμβουλοί τους. Έτσι οδεύουν προς Λονδίνο, και κυρίως προς διαιτησία Λονδίνου, όλες οι διαφορές που προκύπτουν από συμβάσεις δανείου, ασφαλιστικές συμβάσεις, συμβάσεις ναυλώσεων, αγοραπωλησίες πλοίων, συμβάσεις ναυπηγήσεως και επισκευής πλοίων, ναυτικά ατυχήματα, ναυαγιαιρέσεις και κάθε άλλη περίπτωση από την οποία μπορεί να προκύψει διένεξη στην οποία εμπλέκονται ελληνικά ναυτιλιακά συμφέροντα. Στις περισσότερες από τις παραπάνω περιπτώσεις τα ισχυρά αντισυμβαλλόμενα συμφέροντα με τους Έλληνες εφοπλιστές προτιμούν τη διαιτησία Λονδίνου.
• Οι υπάρχουσες θεσμικές διαιτησίες, όπως του Ναυτικού Επιμελητηρίου, των δικηγορικών συλλόγων κ.ά., είναι ακατάλληλες για τον επιδιωκόμενο στόχο (που είναι οι διεθνείς διαιτησίες) γιατί σ' αυτές εφαρμόζονται οι διατάξεις της πολιτικής δικονομίας και των διαταγμάτων που διέπουν τη λειτουργία των θεσμικών αυτών οργάνων, τις οποίες ο αλλοδαπός αγνοεί. Η διεξαγωγή τους στην ελληνική γλώσσα είναι υποχρεωτική, πράγμα που αποτελεί άλλον ένα σοβαρό φραγμό στη δυνατότητα των διαιτησιών αυτών να αποκτήσουν διεθνή αποδοχή.
• Πολλοί Έλληνες εφοπλιστές, ακόμη και στις περιπτώσεις που θα επιθυμούσαν και ίσως έχουν την ευκαιρία να προωθήσουν τη διεξαγωγή της διαιτησίας στην Ελλάδα, δεν αποφασίζουν να επιμείνουν, δυστυχώς, από παραδοσιακή επιφυλακτικότητα απέναντι στους ελληνικούς θεσμούς.

Όμως, η διεξαγωγή διαιτησίας στα παραδοσιακά κέντρα όπως το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και το Παρίσι, έχει, κατά γενική πλέον ομολογία, καταστεί ιδιαζόντως χρονοβόρος και το κόστος της από πολύ ακριβό μέχρι απαγορευτικό.
Η ανάπτυξη της ελληνικής ναυτικής διαιτησίας εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια που έχει υιοθετηθεί τόσο από την πολιτική εξουσία όσο και από τη ναυτιλιακή κοινότητα να καταστεί ο Πειραιάς διεθνές ναυτιλιακό κέντρο. Τέτοιο κέντρο χωρίς δυνατότητα διεξαγωγής διεθνών ναυτικών διαιτησιών δεν νοείται.
Το κέρδος που θα προκύψει αν ο Πειραιάς γίνει κέντρο ναυτικών διαιτησιών δεν περιορίζεται μόνο στην αυτονόητη γενική ωφέλεια της εθνικής οικονομίας, ούτε στην ουσιαστική εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος για όσους προσφύγουν σε διαιτησία στον Πειραιά, αλλά κυρίως συνίσταται στο γενικότερο όφελος που θα προκύψει για τη χώρα από την αναβάθμιση του νομικού της πολιτισμού και την αύξηση του κύρους της διεθνώς σε έναν τομέα στον οποίο ήδη κατέχει τα οικονομικά σκήπτρα.
Ενόψει αυτού του κλίματος που έχει διαμορφωθεί, εδώ και 5 - 6 χρόνια έχει αναληφθεί μια σοβαρή προσπάθεια, που αποβλέπει στο να γίνει ο Πειραιάς ένα εναλλακτικό κέντρο διεξαγωγής ναυτικών διαιτησιών.
Ένας κύκλος ενδιαφερόμενων προσώπων με τη βοήθεια της Ελληνικής Ένωσης Ναυτιλιακών Δικηγόρων (ΕΕΝΔ) προχώρησε στη σύνταξη κανόνων ναυτικής διαιτησίας, οι οποίοι, αφού έτυχαν μακράς επεξεργασίας από δικαστικούς, ακαδημαϊκούς και επιχειρηματικούς κύκλους, έγιναν ευρύτερα αποδεκτοί και παρουσιάστηκαν ως κανόνες ναυτικής διαιτησίας (2003) της ΕΕΝΔ. Στη συνέχεια, με τη στήριξη του διευρυμένου πλέον κύκλου των ενδιαφερομένων, η ΕΕΝΔ πρωτοστάτησε στη σύσταση, το 2005, του σωματείου που εδρεύει στον Πειραιά, με την επωνυμία ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ (η Ένωση) της οποίας ιδρυτικά μέλη είναι ανώτατοι δικαστικοί επί τιμή, πανεπιστημιακοί, τραπεζίτες, επιχειρηματίες και δικηγόροι, που καθένας στον τομέα του έχει ασχοληθεί με τα θέματα της ναυτιλίας. Η Ένωση υιοθέτησε τους παραπάνω κανόνες.
Είναι κοινώς παραδεκτό ότι στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα καταξιωμένοι, έντιμοι και πεπειραμένοι άνθρωποι, που μπορούν να πλαισιώσουν τις ναυτικές διαιτησίες στον Πειραιά, τόσο ως διαιτητές, όσο και ως εμπειρογνώμονες, τεχνικοί και νομικοί σύμβουλοι των διαδίκων, που ήδη διαδραματίζουν ρόλο σε διαιτησίες στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στην Αγγλία με μεγάλη επιτυχία. Ανάμεσα σε αυτούς ασφαλώς περιλαμβάνονται, χωρίς περιορισμούς, και οι αλλοδαποί, όχι μόνον όσοι με την ελεύθερη διακίνηση προσώπων και υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν εγκατασταθεί και προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον Πειραιά, αλλά και όσοι άλλοι συνδέονται παραδοσιακά ή επαγγελματικά με τον ελληνικό εφοπλισμό.
Ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής νομοθεσίας που αφορά στα θέματα της διαιτησίας και κυρίως η κατάργηση της προσβολής των διαιτητικών αποφάσεων με ένδικα μέσα, που παρέχει στο δικό μας νομοθετικό σύστημα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων αντιστοίχων νομοθεσιών, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση ως εσωτερικής νομοθεσίας με το νόμο 2735/1999 του προτύπου νόμου της UNCITRAL για τη Διεθνή Εμπορική Διαιτησία, κατέστησαν ασφαλές και οικείο το νομοθετικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί ο αλλοδαπός που θα δεχθεί να υπαχθεί σε διαιτησία στον Πειραιά.
Οι κανόνες ακολουθούν τις πιο σύγχρονες αντιλήψεις στα θέματα της ad hoc διαιτησίας, έχοντας λάβει υπόψη τους αντίστοιχους κανόνες άλλων ενώσεων που με επιτυχία ασκούν ναυτικές διαιτησίες, μεταξύ των οποίων η London Maritime Arbitrators Association (LMAA), η American Arbitration Association (AAA), το Singapore International Arbitration Centre (SIAC) κ.λπ. Εκείνο όμως που πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί είναι ότι οι κανόνες συμπληρώνονται από τον πρότυπο νόμο της UNCITRAL για τη Διεθνή Εμπορική Διαιτησία, όπως έχει υιοθετηθεί ως εσωτερικό μας δίκαιο με το νόμο 2735/1999. Αυτό σημαίνει ότι, στην ουσία, οι κανόνες αποδεσμεύονται από τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, δηλαδή του τμήματος εκείνου του εγχώριου δικαίου που απωθεί τους ξένους συναλλασσόμενους από το να δεχτούν διαιτησία στην Ελλάδα και τους μεταφέρει στο διεθνές νομοθετικό πλαίσιο, που αποτελεί ασφαλές και οικείο περιβάλλον για όλους τους συναλλασσομένους. Η διαιτησία των κανόνων έχειμεν έδρα τον Πειραιά, αλλά δεν είναι «ελληνική διαιτησία» με τη στενή έννοια του όρου.Συνεπώς τα κύρια χαρακτηριστικά των κανόνων, που είναι σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, είναι ότι οι διάδικοι μπορούν ελεύθερα να ορίζουν τον διαιτητή ή τους διαιτητές τους, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς, να εκπροσωπούνται από δικηγόρους της επιλογής τους, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς, να επιλέγουν τη γλώσσα στην οποία θα διεξαχθεί η διαιτησία, καθώς και το εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο που θα διέπει τη διαφορά τους,ακόμη και να επιλέξουν τόπο διεξαγωγής της διαδικασίας διαφορετικό από τον Πειραιά. Αν το επιθυμούν ή διαφωνούν μεταξύ τους για την επιλογή του μοναδικού ή του τρίτου διαιτητή, τότε ο πρόεδρος της Ένωσης τον επιλέγει από τον κατάλογο των τακτικών μελών της.
Εκείνα όμως που καθιστούν τη διαιτησία υπό την αιγίδα της Ένωσης ιδιαίτερα ελκυστική είναι η ταχύτητα διεξαγωγής της διαδικασίας και το ανταγωνιστικό κόστος. Προβλέπονται προθεσμίες που εξασφαλίζουν γρήγορη διαδικασία, αποκλείοντας αδικαιολόγητες παρελκύσεις, και διατάξεις που περιορίζουν το κόστος και τις δαπάνες, ώστε όσοι προσφύγουν στη διαιτησία της Ένωσης θα γνωρίζουν εκ προοιμίου το ανώτατο ποσό που θα υποχρεωθούν να δαπανήσουν για να έχουν μια απόφαση σε σύντομο χρονικό διάστημα. Και φυσικά, το ποσό αυτό θα είναι σημαντικά κατώτερο από το αντίστοιχο το οποίο θα δαπανούσαν αν επέλεγαν ένα από τα γνωστά κέντρα, όπως Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη κ.ά. Οι κανόνες έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της Ένωσης, η οποία είναι www.mararbpiraeus.eu, όπου υπάρχουν τα ονόματα και βιογραφικά των μελών της, οι προτεινόμενες ρήτρες διαιτησίας και άλλες πληροφορίες σχετικές με την Ένωση. Σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Ελλήνων Ναυτικών Τεχνικών Συμβούλων και Πραγματογνωμόνων, το σωματείο Μεσιτών Ναυτιλιακών Συμβάσεων καθώς και την Ένωση Ναυτιλιακών Δικηγόρων, έχει ενσωματωθεί η παραπάνω ρήτρα σε ορισμένες συμβάσεις και ελπίζουμε πως η τάση αυτή θα συνεχιστεί. Επιφυλακτικότητα ασφαλώς υπάρχει ακόμη, κυρίως από την πλευρά του ελληνικού εφοπλισμού, αλλά είναι βέβαιο ότι θα αντικατασταθεί με αποδοχή όταν γίνουν οι πρώτες διαιτησίες στον Πειραιά και οι ενδιαφερόμενοι αξιολογήσουν τόσο την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών όσο και το ανταγωνιστικό τους κόστος. Χρειάζεται μεγαλύτερη προβολή τηςπροσπάθειας που έχει αναληφθεί, καθώς και η στήριξή της από κρατικούς και θεσμικούς φορείς γιατί το εγχείρημα δεν μπορεί να είναι, στην αρχή τουλάχιστον, αυτοχρηματοδοτούμενο. Στο πλαίσιο ενός κρατικού ενδιαφέροντος, το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί ποικιλοτρόπως, θα μπορούσε κανείς ναπεριλάβει όχι μόνο μια οποιαδήποτε μορφή χρηματοδότησης (ακόμη και από ευρωπαϊκά προγράμματα), αλλά κυρίως τη βούληση των αρμόδιων υπηρεσιών που ασχολούνται με τις κρατικές συμβάσεις μεταφοράς να περιλαμβάνουν στις συμβάσεις κρατικών θαλάσσιων μεταφορών τη ρήτρα διαιτησίας στον Πειραιά σύμφωνα με τους κανόνες της Ένωσης.