Ο Πειραιάς μπορεί να γίνει κέντρο ναυτικής διαιτησίας. Συνέντευξη.Ο Παύλος Αβραμέας μιλάει για το θεσμό της Ναυτική Διαιτησίας.

1.-    Ο θεσμός της διαιτησίας στο ιδιωτικό ναυτικό δίκαιο είχε πάντοτε μεγαλύτερη αποδοχή σε σχέση με άλλους κλάδους του δικαίου. Οι συναλλασσόμενοι στη ναυτιλία, δηλαδή, ανέκαθεν προτιμούσαν να λύνουν τις ιδιωτικές διαφορές τους με διαιτησία συχνότερα από ότι οι συναλλασσόμενοι σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Σήμερα η τάση της επίλυσης των διαφορών με διαιτησία έχει αυξηθεί και στους άλλους τομείς του εμπορίου, η ναυτιλία όμως διατηρεί πάντοτε την πρώτη θέση. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι από τη φύση της έχει διεθνή χαρακτήρα και ως εκ τούτου δημιουργεί τις αντικειμενικές προϋποθέσεις απομάκρυνσης από τα εθνικά δίκαια και τα αντίστοιχα κρατικά δικαστήρια.
Όλες οι ιδιωτικές διαφορές που προκύπτουν από τη ναυτιλιακή δραστηριότητα μπορούν να υπαχθούν στη διαιτησία. Οι διαιτητικές ρήτρες, με τις οποίες οι διαφορές που προκύπτουν από μια σύμβαση υπάγονται υποχρεωτικά σε διαιτησία, αποκλείοντας την προσφυγή σε τακτικά δικαστήρια, απαντώνται σχεδόν σε όλα τα ναυλοσύμφωνα, στις φορτωτικές και στις συμβάσεις αγοραπωλησίας πλοίων, καθώς και στις συμβάσεις διάσωσης και ρυμούλκησης. Καμία από τις διαφορές που αναφύονται από την λειτουργία του πλοίου ως στοιχείου της επιχείρησης δεν αποκλείεται να λυθεί με διαιτησία και στην πράξη σχεδόν όλες εκεί καταλήγουν, με εξαίρεση τα ασφαλιστικά μέτρα δοθέντος ότι οι διαιτητές, και όταν ακόμη έχουν αρμοδιότητα για την κυρία υπόθεση, δεν έχουν την εξουσία να διατάσσουν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων.
Υπάρχουν στις διάφορες χώρες οι μόνιμες διαιτησίες οι οποίες διεξάγονται από κρατικοίύς ή ελεγχόμενοιυς από το κράτος οργανισμοίύς εξουσιοδοτημένοιυς να διεξάγουν καθένας διαιτησίες σε ένα τομέα οικονομικής δραστηριότητας, όπως π.χ. εδώ το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, το Ναυτικό Επιμελητήριο, οι Δικηγορικοί Σύλλογοι κλπ. Οι οργανισμοί αυτοί ενώ κατά κανόνα προσφέρουν γρήγορη και οικονομική διαιτησία για τις διαφορές μεταξύ ημεδαπών, είναι ακατάλληλοι για τη λύση διεθνών διαφορών, λόγω ακριβώς της στενής σύνδεσής τους θεσμικής τους υπόστασης. Η διαδικασία δηλαδή που ακολουθείται από τους οργανισμούς αυτούς, συνδέεται στενά με το δικαϊκό σύστημα της πολιτείας η οποία τους παραχωρεί τη σχετική εξουσία, σύστημα το οποίο ο αλλοδαπός συναλλασσόμενος κατά κανόνα αγνοεί και συχνά δεν εμπιστεύεται. Υπάρχουν επίσης και διεθνείς οργανισμοί εγνωσμένου κύρους που αναλαμβάνουν διαιτησίες σε κάθε είδους εμπορικές διαφορές. Το γνωστότερο είναι το ICC, το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο του εδρεύει στο Παρίσι, τα έξοδα όμως του οποίου είναι ασύμφορα για τις ναυτικές υποθέσεις, αφού καθορίζονται σε ποσοστό επί του αντικειμένου της διαφοράς. Για το λόγο αυτό, αλλά και λόγω του οιωνοίαυστηρά θεσμικού χαρακτήρα της διαδικασίας που ακολουθείται εκεί, οι συμβαλλόμενοι στη ναυτιλία σπανίως συμφωνούν να υπαχθούν στη διαιτησία του ICC.
Μετά τις παραπάνω επισημάνσεις θα σας έλεγα ότι δεν υπάρχουν «αρμόδια όργανα» για τη διεξαγωγή διεθνών ναυτικών διαιτησιών. Υπάρχουν μόνον κατάλληλα πρόσωπα τα οποία συνήθως ανήκουν σε μια ομάδα, ένωση ή σωματείο που παρέχει τα εχέγγυα προσεκτικής και υπεύθυνης επιλογής των μελών του, και από τα πρόσωπα αυτά συνήθως οι συναλλασσόμενοι στη ναυτιλία επιλέγουν τους διαιτητές, οι οποίοι ακολουθούν τους κανόνες διεξαγωγής της διαιτησίας που έχει υιοθετήσει η ένωση, η ομάδα ή το σωματείο στο οποίο ανήκουν. Σε αντιδιαστολή με τις παραπάνω «θεσμικές» μόνιμες διαιτησίες, οι διαιτησίες αυτές ενώ συστηματικά κατατάσσονται στις θεσμικές διαιτησίες, εντούτοις στην πράξη θεωρούνται “ad hoc” διαιτησίες και σε αυτές καλούνται «ad hoc» στις οποίες και προσφεύγουν, στη συντριπτική τους πλειοψηφεία, οι συναλλασσόμενοι στη ναυτιλία.

2.- Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία για το θέμα, όλες όμως οι υπάρχουσες πληροφορίες δείχνουν ότι τα στοιχεία που αναφέρετε για τη κατανομή του αριθμού των ναυτικών διαιτησιών στα διάφορα κέντρα, ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Οι λόγοι για τους οποίους το Λονδίνο συγκεντρώνει τόσο μεγάλο αριθμό διαιτησιών είναι ασφαλώς πολλοί ανάμεσά τους όμως μπορούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε τη μακροχρόνια δικαιοδοτική παράδοση που αποκτήθηκε τόσο χάρη στη σταθερότητα του δικαίου όσο και στο υψηλό επίπεδο των νομικών υπηρεσιών που προσέφερε ανέκαθεν η Αγγλία και φυσικά στην εντυπωσιακή διάδοση της αγγλικής γλώσσας ως κοινού μέσου συνεννόησης μεταξύ των συναλλασσομένων.  Ειδικότερα, όμως, στις υποθέσεις που αφορούν στα ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα, οι πρόσθετοι λόγοι για τους οποίους το Λονδίνο έχει σχεδόν την αποκλειστικότητα, είναι κατά τη γνώμη μου οι ακόλουθοι: 1) Οι Άγγλοι, από μακρά παράδοση, παρέχουν σημαντικές υπηρεσίας στην ελληνική ναυτιλία, τόσο στο χρηματοδοτικό τομέα, όσο και στις ναυλώσεις, στις ασφαλίσεις και στην παροχή νομικών υπηρεσιών. Υποβάλουν, συνεπώς, και ουσιαστικά επιβάλουν στους Έλληνες εφοπλιστές να αποδέχονται τους αγγλικούς θεσμούς απονομής δικαιοσύνης (δικαστήρια και διαιτησία) για κάθε διαφορά που θα προκύψει από τις συμβάσεις που καταρτίζουν μαζί τους ή για λογαριασμό τους, ή όποτε ενεργούν ως νομικοί ή τεχνικοί σύμβουλοί τους. Έτσι οδεύουν προς Λονδίνο και κυρίως προς διαιτησία Λονδίνου, όλες οι διαφορές που προκύπτουν από συμβάσεις δανείου, ασφαλιστικές συμβάσεις, συμβάσεις ναυλώσεων, αγοραπωλησίες πλοίων, συμβάσεις ναυπηγήσεως και επισκευής πλοίων, ναυτικά ατυχήματα, ναυαγιαιρέσεις και κάθε άλλη περίπτωση από τη οποία μπορεί να προκύψει διένεξη στην οποία εμπλέκονται ελληνικά ναυτιλιακά συμφέροντα. 2) Στις περισσότερες από τις παραπάνω περιπτώσεις και οι αντισυμβαλλόμενοι των Ελλήνων εφοπλιστών προτιμούν την διαιτησία Λονδίνου και  από τη θέση ισχύος που ένας μεγάλος ναυλωτής έχει συχνά απέναντι στον εφοπλιστή του την επιβάλει ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν του είναι αρεστή. 3) Οι Έλληνες εφοπλιστές, ακόμη και στις περιπτώσεις που θα μπορούσαν να μην ενδώσουν στις παραπάνω πιέσεις αλλά έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν την διεξαγωγή της διαιτησίας στην Ελλάδα, από παραδοσιακή επιφυλακτικότητα απέναντι στους ελληνικούς θεσμούς διστάζουν να το αποφασίσουν.

3.- Κάθε μείωση της δικηγορικής ύλης επηρεάζει δυσμενώς το σύνολο των δικηγόρων της χώρας και συνεπώς η εκροή ναυτικών υποθέσεων έχει προφανώς αρνητικές επιπτώσεις τόσο στους ναυτιλιακούς όσο και σε όλους τους άλλους Έλληνες δικηγόρους. Εντούτοις εδώ πρέπει να σας θυμίσω ότι δεν μιλάμε για μια δικηγορική ύλη που υπήρχε και χάθηκε, αφού σπανιότατα μέχρι σήμερα είχαμε διεθνείς ναυτικές διαιτησίες στην Ελλάδα, αλλά για μια προσπάθεια να προσελκύσουμε στη χώρα μας, τώρα που οι συνθήκες το επιτρέπουν, μια καινούργια, πλούσια, ενδιαφέρουσα και δημιουργική δραστηριότητα.

4.- Το τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι Έλληνες εφοπλιστές παραπονούνται τόσο για τις μεγάλες καθυστερήσεις όσο και για τα υπερβολικά έξοδα που αντιμετωπίζουν στις διαιτησίες του Λονδίνου. Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλάμε για μέσο όρο, αλλά για την τελική έκβαση μιας, όχι ιδιαίτερα περίπλοκης διαιτησίας στο Λονδίνο, ο Έλληνας εφοπλιστής μπορεί να περιμένει και δύο και τρία χρόνια. Όσον αφορά στα έξοδα, από υπερβολικά έχουν πλέον καταντήσει απαγορευτικά, όχι μόνο λόγω των υψηλών χρονοχρεώσεων των παραγόντων της διαιτησίας, αλλά και λόγω των συχνών παρελκύσεων οι οποίες τους επιτρέπουν τέτοιες συνεχείς χρονοχρεώσεις.

5.- Αν ο Πειραιάς καταστεί κέντρο διεθνών ναυτικών διαιτησιών για μεν το δικηγορικό κόσμο της Ελλάδας το όφελος θα προέλθει από την αυτόθροη αύξηση της δικηγορικής ύλης, για δε τον ελληνικό εφοπλισμό από την αυτονόητη εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος. Αλλά το σημαντικότερο είναι το γενικότερο όφελος που θα προκύψει για τη χώρα από την αναβάθμιση του νομικού της πολιτισμού και την αύξηση του κύρους της διεθνώς σε ένα τομέα στον οποίο ήδη κατέχει τα οικονομικά σκήπτρα.

6.- Η Ελληνική Ένωση Ναυτιλιακών Δικηγόρων (ΕΕΝΔ), από την ίδρυσή της το 1995 είχε ανάμεσα στους πρωταρχικούς της στόχους την προώθηση της ναυτικής διαιτησίας στον Πειραιά. Έτσι, ανταποκρινόμενη στο αίτημα ενδιαφερομένων ναυτιλιακών και εφοπλιστικών κύκλων, συνέταξε και κυκλοφόρησε προς συζήτηση ένα σώμα κανόνων ναυτικής διαιτησίας το οποίο, αφού έτυχε μακράς επεξεργασίας από δικαστικούς, ακαδημαϊκούς, και επιχειρηματικούς κύκλους, έγινε ευρύτερα αποδεκτό και παρουσιάστηκε ως Κανόνες Ναυτικής Διαιτησίας (2003) της ΕΕΝΔ. Στη συνέχεια, με την στήριξη του διευρυμένου πλέον κύκλου των ενδιαφερομένων, η ΕΕΝΔ πρωτοστάτησε στην σύσταση, το 2005, του σωματείου που εδρεύει στον Πειραιά, με την επωνυμία ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ (η Ένωση) της οποίας ιδρυτικά μέλη είναι πρώην ανώτατοι δικαστικοί, πανεπιστημιακοί, τραπεζίτες, επιχειρηματίες και δικηγόροι που καθένας στον τομέα του, έχει ασχοληθεί με τα θέματα της ναυτιλίας. Η Ένωση υιοθέτησε τους παραπάνω κανόνες οι οποίοι ονομάζονται πλέον ΚΑΝΟΝΕΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑΣ της ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΔΙΑΙΤΗΣΙΑ (οι Κανόνες) και οι οποίοι, με μικρές πρόσφατες τροποποιήσεις, αποτελούν ήδη τους κανόνες βάσει των οποίων θα διεξάγονται οι ναυτικές διαιτησίες στον Πειραιά, όσων συναλλασσομένων θέλουν να προσφύγουν σε διαιτησία υπό την αιγίδα της Ένωσης.
Οι Κανόνες ακολουθούν τις πιο σύγχρονες αντιλήψεις στα θέματα της ad hoc διαιτησίας, έχοντας λάβει υπόψη τους αντίστοιχους κανόνες άλλων ενώσεων που με επιτυχία ασκούν ναυτικές διαιτησίες, μεταξύ των οποίων η London Maritime Arbitrators Association (LMAA), η American Arbitration Association (AAA), το Singapore International Arbitration Centre (SIAC) , κλπ. Εκείνο όμως που πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί είναι ότι οι Κανόνες συμπληρώνονται από τον Πρότυπο νόμο της UNCITRAL για τη Διεθνή Εμπορική Διαιτησία, ο οποίος έχει καταστεί εσωτερικό μας δίκαιο με το νόμο 2735/1999. Αυτό σημαίνει ότι στην ουσία οι Κανόνες αποδεσμεύονται από τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, δηλαδή του τμήματος εκείνου του εγχωρίου δικαίου που απωθεί τους ξένους συναλλασσόμενους από του να δεχτούν διαιτησία στην Ελλάδα και τους μεταφέρει στο διεθνές νομοθετικό πλαίσιο, που αποτελεί ασφαλές και οικείο περιβάλλον για όλους τους συναλλασσομένους. Η διαιτησία των Κανόνων έχει μεν έδρα τον Πειραιά, αλλά δεν είναι «ελληνική διαιτησία» με την στενή έννοια του όρου.
Συνεπώς τα κύρια χαρακτηριστικά των Κανόνων, που είναι σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα που ανέφερα παραπάνω, είναι ότι οι διάδικοι μπορούν ελεύθερα να ορίζουν τον διαιτητή ή τους διαιτητές τους, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς, να εκπροσωπούνται από δικηγόρους της επιλογής τους, ημεδαπούς ή αλλοδαπούς, να επιλέγουν τη γλώσσα στην οποία θα διεξαχθεί η διαιτησία καθώς και το εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο που θα διέπει τη διαφορά τους, ακόμη και να επιλέξουν τόπο διεξαγωγής της διαδικασίας διαφορετικό από τον Πειραιά. Αν το επιθυμούν ή διαφωνούν μεταξύ τους για την επιλογή του μοναδικού ή του τρίτου διαιτητού, τότε ο Πρόεδρος της Ένωσης τον επιλέγει από τον κατάλογο των τακτικών μελών της.
Εκείνο όμως που καθιστά την διαιτησία των Κανόνων ιδιαίτερα ελκυστική είναι η ταχύτητα διεξαγωγής της διαδικασίας και το ανταγωνιστικό κόστος. Προβλέπονται προθεσμίες που εξασφαλίζουν γρήγορη διαδικασία αποκλείοντας αδικαιολόγητες παρελκύσεις και με την πρόσφατη τροποποίηση που αφορά στον περιορισμό τους κόστους και των δαπανών, όσοι προσφύγουν στην διαιτησία της Ένωσης θα γνωρίζουν εκ προοιμίου το ανώτατο ποσό που θα υποχρεωθούν να δαπανήσουν για να έχουν μια απόφαση σε σύντομο χρονικό διάστημα. Και φυσικά το ποσό αυτό θα είναι σημαντικά κατώτερο από το αντίστοιχο το οποίο θα δαπανούσαν αν επέλεγαν ένα από τα γνωστά κέντρα, όπως Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη κλπ. Οι Κανόνες στην τελική τους μορφή σύντομα θα δημοσιευτούν στην ιστοσελίδα της Ένωσης η οποία είναι www.mararbpiraeus.eu.

7.- Όπως προανέφερα, η βασική αλλαγή στην νομοθεσία αφορά στην υιοθέτηση με τον νόμο 2735/1999 του Πρότυπου νόμου της UNCITRAL, αλλά το μεγάλο πλεονέκτημα της νομοθεσίας μας, έναντι άλλων αντίστοιχων νομοθεσιών, είναι ότι οι διαιτητικές αποφάσεις στην Ελλάδα δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα. Προσβάλλονται μόνο για περιορισμένους λόγους που προβλέπονται στο νόμο με αίτηση ακυρώσεως, η οποία δικάζεται συντομότατα και δεν ελέγχει την κρίση των διαιτητών, αλλά μόνο τις ενδεχόμενες τυπικές παραλήψεις της διαδικασίας ή της απόφασης. Έτσι η τελεσιδικία και η εκτελεστότητα είναι άμεσες, ενώ σε άλλες δικαιοδοσίες πριν επιτευχθούν τα αποτελέσματα αυτά των διαιτητικών αποφάσεων παρέχεται πολύς χρόνος και δαπανώνται σημαντικά ποσά.
Στον ναυτιλιακό τομέα των νομικών υπηρεσιών είναι γνωστό ότι ο Πειραιάς από πολλές δεκαετίες έχει επαρκέστατο αριθμό αξιόλογων παρόχων τέτοιων υπηρεσιών, πρόσφατα δε με την ελεύθερη διακίνηση των υπηρεσιών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα γνωστότερα δικηγορικά γραφεία του Λονδίνου (και όχι μόνο) έχουν παραρτήματα στον Πειραιά έτσι ώστε μόνο για έλλειψη επαρκών νομικών υπηρεσιών δεν μπορεί να παραπονεθεί κανείς σήμερα στον Πειραιά.

8.- Το παράδοξο είναι ότι η διεθνής ναυτιλιακή κοινότητα, και μάλιστα το μέρος της εκείνο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ανταγωνιστικό, αντιμετωπίζει με θετικό τρόπο το ενδεχόμενο να διεξάγονται ναυτικές διαιτησίες στον Πειραιά. Οι μέχρι τώρα επαφές μας πάντως είναι ενθαρρυντικές. Ένα μέρος της εγχώριας ναυτιλιακής κοινότητας επίσης διάκειται πολύ θετικά απέναντι στο εγχείρημα, ενώ ένα άλλο παραμένει διστακτικό, ίσως γιατί δεν έχει ακόμη πεισθεί για τα οφέλη που θα αποκομίσει αν τελεσφορήσει η ιδέα.

9.- Σε συνεργασία με τις ενώσεις τεχνικών και μεσιτών ναυτιλιακών συμβάσεων καθώς και την Ένωση Ναυτιλιακών Δικηγόρων, η Ένωση στηρίζει την προσπάθεια να προστίθεται στις συμβάσεις που χειρίζονται τα μέλη των παραπάνω επαγγελματικών Ενώσεων ρήτρα διαιτησίας στον Πειραιά. Έτσι, ξέρουμε ότι ήδη σε ορισμένες συμβάσεις επισκευών, αγοραπωλησίας, ναύλωσης κλπ. έχει ενσωματωθεί η παραπάνω ρήτρα και ελπίζουμε η τάση αυτή θα συνεχιστεί. Επιφυλακτικότητα ασφαλώς υπάρχει ακόμη, αλλά είναι βέβαιο ότι θα αντικατασταθεί με αποδοχή όταν γίνουν οι πρώτες διαιτησίες στον Πειραιά και οι ενδιαφερόμενοι αξιολογήσουν τόσο την ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών όσο και το ανταγωνιστικό τους κόστος.

10.- Χρειάζεται μεγαλύτερη προβολή της προσπάθειας που έχουμε αναλάβει, η οποία μπορεί να γίνει μέσα από συνέδρια, σεμινάρια, διαλέξεις κλπ., αλλά κυρίως χρειάζεται εμείς οι ίδιοι, ως Έλληνες, να αποβάλουμε την παραδοσιακή δυσπιστία που επιδεικνύουμε μεταξύ μας.